आता या दुनियेमधे जबाब देणा~या माणसांच्या संखेपेक्षा सवाल करणा~या माणसांचीच संख्या अधिक आहे, हे तर खरेच, शिवाय मोठया माणसांच्या तुलनेने ‘लहान माणसां’ चे सवाल अनंत आणि कधीही न संपणारे असतात, हेही खरे आहे. परंतु कपिलचे प्रश्न म्हणजे याच्याही पुढची एक पायरी! एक वेळ द्रौपदीची थाळी रिकामी होईल, पण त्याच्या मनातील प्रश्न संपणार नाहीत. एकेकदा तो असले विचित्र प्रश्न करतो- साक्षात यक्षाचाही चेहराही प्रश्चिन्हांकित व्हावा!
आता हेच पहा ना! चंद्राला चंद्रच का म्हणतात आणि सूर्याला सूर्यच का म्हणतात? चांदणे म्हणजे ऊन नव्हे आणि ऊन म्हणजे चांदणे नव्हे- असे का? गाय म्हणजे म्हैस का नाही आणि म्हैस म्हणजे गाय का नाही?....काय डोंबल उत्तर द्यायचे अशा प्रश्नांना?
...वास्तविक चंद्राला चंद्र म्हणतात, म्हणून चंद्रालाच चंद्र म्हणतात किंवा म्हैशीला गाय म्हणत नाहीत म्हणूनच म्हैशीला म्हैस म्हणतात- हेच अशा प्रश्नांचे उत्तर!
पण नाही. त्याचे एवढया उत्तरावर समाधान होत नाही. त्याच्या प्रश्नरूपी चेह~याला आणखी काही तरी पाहिजे असते...
त्याची जिज्ञासूवृत्तीही तितकीच भयानक आहे. अगदी सुरुवातीला मला त्याच्या या जिज्ञासूवृत्तीचे आणि प्रश्नप्रवृत्तीचे कौतुक वाटायचे. कारण आजकाल, विशेषत: त्याच्या वयोगटातील मुलांमध्ये, अभावानेच आढळणा~या या वृत्ती आहेत, असे माझे प्रामाणिक मत आहे. आणि त्याच्या त्या वृत्तीला जोपासण्याच्या आणि वाढविण्याच्या हेतूने मी त्याच्या प्रत्येक शंकेला, प्रश्नाला तो समाधानी होईल, अशा पद्धतीने उत्तर देण्याचा प्रयत्न करीत असतो....कधी त्याचे समाधान होते, कधी होत नाही, कधी कधी तर मीच थिटा पडतो त्याला उत्तर देताना!
बरे, एखाद्या प्रश्नाचे उत्तर आपल्याला येत नाही, माहीत नाही, असे म्हणण्याचीही सोय नाही. करण लगेच त्याचा प्रश्न तयार असतो-‘या प्रश्नाचे उत्तर माहीत नाही म्हणजे असला कसला रे तू एम. ए. झालास?’ एम. ए. झालेला माणूस आणि सर्वज्ञानी परमेश्वर या दोहोंमध्ये त्याच्या दृष्टीने काहीच फरक नव्ह्ता!
एकदा त्याने मला विचारले, ‘मामा, क~हाड म्हणजे काय?’
मी उत्तर दिले, ‘ते एका गावाचे नाव आहे, का?’
‘पण कहाडच का नाव आहे?’
“ मला माहित नाही.”
‘एवढं सोप्प्प्प्पं आहे आणि तुला माहित नाही!”
“ होय.” मी शरणागतीचे हात वर केले.
“मी सांगू?”
“सांग!”
“ अरे, तिथे सगळ्या कु~हाडीच आहेत रे!”
मला ‘क~हाड’ या शब्दाची व्युत्पत्ती माहीत नाही. पण ‘क~हाड’ या शब्दाचे मूळ ‘कु~हाडी’ त शोधणा~या त्याच्या कल्पकतेकडे मी पाहातच राहिलो.
तर असा हा कपिल. एकामागून एक नारळ वाढवावेत त्याप्रमाणे कुठल्याही शब्दाची ‘इटिमाँलाँजी’ तो अशी फटाफट फोडतो...